Çocukluk dönemi içerisinde çocuğun, ona bakmakla yükümlü olan kişiler ve diğer yetişkinler tarafından fiziksel, duygusal, zihinsel, cinsel gelişimlerini engelleyen; beden veya ruh sağlığına zarar veren, kaza sonucu olmayan durumlarla karşı karşıya bırakılması çocuk istismarıdır. Çocuğun sağlığı, fiziksel veya psikolojik gelişimi için gerekli ihtiyaçların karşılanmaması ise çocuk ihmali olarak tanımlanır. Bunlarçok ciddi toplumsal sorun olmanın yanı sıra yol açtığı bedensel, zihinsel ve psikolojik bozukluklar ile bireylerde yaşam boyu mücadeleyi gerektirir. Çocuk istismarı; fiziksel istismar, cinsel istismar, duygusal istismar ve ihmal olarak 4 grupta incelenir.
Duygusal İstismar, çocuğun ihtiyaç duyduğu ilgi, sevgi, bakımdan mahrum kalması; bunun çocukta psikolojik sorunlara neden olmasıdır. Duygusal paylaşım olmaması, çocuğun kısıtlanması, kasıtlı sözel ve davranışsal olumsuz uyarı, izole edilme, reddedilme, korkutulma, gelişimine uygun olmayan beklentilerin olması gibi tutumları kapsar.
Yaşam içerisinde en çok karşılaşılan istismar türlerinden biri duygusal istismardır. Ancak duygusal istismarı tanımlamak, fiziksel ve cinsel istismarı tanımlamak kadar kolay değildir. Duygusal istismarda gözle görülür bir yaralama olmadığından, istismarcının davranışlarını gözlemlemek ve çocuktaki hasarın duygusal istismar kaynağından oluştuğunu belirlemek oldukçazordur.
DUYGUSAL İSTİSMAR DAVRANIŞLARI
Reddetme: Çocuğun birey olduğunun kabul edilmemesi, ihtiyaçlarının karşılanmaması, kişilik ve yeteneklerinin yok sayılması, değersiz hissettirilmesi, yaptıklarının onaylanmamasıdır. Reddeden aileler, çocuğun duygusal ihtiyaçlarını karşılamada başarısızdır. Günah keçisi gibi davranma, kıyaslama, sözünde durmama ve küçük düşürme görülür (Yavuzer,1987).
Aşağılama: Çocuğa değer vermeme, onu yargılama, toplum içinde küçük düşürmedir. Kötü söz söyleme, alay etme, etiketlemede bulunma örnek verilebilir. Çocuğun bu yöntemledisipline edilmesi kendine güven ve benlik saygısına zarar verecek, kendini eksik ve değersiz hissedecektir (Yavuzer, 1987).
Yıldırma: Korkutma, baskı yapma, gözdağı verme, dünyanın tehlikeli bir yer olarak gösterilmesi, şiddete ve korkuya dayalı iletişim türlerindendir. Çocuğu dövmek, öldürmekle tehdit, sırlarını söylemekle tehdit buna örnek verilebilir (Yavuzer, 1987).
İzole etme: Sosyal ilişkilerden uzaklaştırma, denetimsiz olarak yalnız bırakma, tek başına olma cezaları, yalnız olduğunu hissettirme, akran grupları ve okul aktivitelerine katılmasına izin vermemedir (Bayraktar, 1990). Bu durummekânla sınırlı değildir. Sosyal çevresiyle iletişimine yönelikbaskı, çevresine otoriter tutumla karışma, aktivite katılımına engel olma durumları çocuğun izole olarak duygusal istismara maruz kalmasına sebep olur (Kars,1999).
“Ebeveynlerin baskıcı tutumları sonucu çocukta kendine güvensizlik ve kişiliğinin hiçe sayılmasını hissettiren algı oluşabilir. Çocuk her kurala uyması gerektiğini düşünmeye başlar ve ilerleyen zamanlarda sessiz, içe kapanık, başkalarının etkisi altında kolay kalabilen, aşırı hassas bir kişilik oluşturması muhtemeldir (Yavuzer, 1987).”
Suça Yöneltme: Çocuğun suça yönelmesine zemin hazırlama,suç içeren davranışları engellememe, iyi ve kötü gibi kavramları öğretmeme, kötü örnek olma, kötü örnekleri yüceltme, suç içeren davranışları ödüllendirme, suça yöneltmedir. Aileden öğrenilecek kavramların yanlış öğrenilmesi, düzeltmede bulunulmaması saldırgan davranışlaroluşturur.
Kapasite Üstü İstek: Çocuğun üstesinden gelemeyeceği isteklerde bulunma, kapasitesi üzerinde başarı bekleme, yaş ve gelişimine uygun olmayan sorumluluk ve beklentide bulunmadır. Bu, çocuğun benlik algısı ve güvenine zarar verir(Bayraktar, 1990). Ekonomik durum nedeniyle işte çalıştırılması, evde bir hizmetçi gibi görülmesi, pornografik tavırlar sergilemesi için cesaretlendirmek de çocuğun istismar edildiğini gösterir. Aile içi tartışmalarda çocuklardan taraf tutmasını istemek de duygusal istismar içerisinde yer alır.
Duygusal istismara uğrayan çocuk
• Ebeveyninden korkar
• Ebeveyninden nefret ettiğini söyler
• Kendisi hakkında kötü konuşur (Ben aptalım…)
• Konuşmasında anlık değişim yaşar (Kekeleme…)
• Davranışlarında anlık değişim yaşar (Akademik başarıda düşüş, tikler, alt ıslatma, çalma, yeme ve uyku düzeni…)
DUYGUSAL İSTİSMARIN SONUÇLARI
Duygusal istismar sonucu çocuklarda parmak emme, tırnak yeme, ısırma, sallanma, enüresis, enkopresis, yeme bozuklukları, aşırı hareketlilik, aşırı içe dönüklük, güçsüzlük duygusu, dış kontrol odaklılık, saldırganlık, aşırı pasiflik, hırsızlık, yalan söyleme gibi antisosyal davranışlar görülür. Ayrıca olumsuz benlik kavramı, depresyon, uyku bozuklukları, aşırı kaygı gibi nevrotik reaksiyonlar; intihar girişimi, bilişsel-duygusal gelişmede duraklama, bellek bozukluğu, dikkat toplayamama, uyum bozukluğu, güdü azlığı, aşırı bağımlılık, zekâ geriliği, yapay olgunluk ve büyümeme olgusu gibi bozukluklar oluşur (Erkman, 1999).
Duygusal istismara maruz kalan ergenlerde sıklıkla değersizlik hissi, sevilmediklerini hissetme, ait olma duygusueksikliği görülür. Ebeveyn cezalarıyla başa çıkabilmek için inkâr savunma mekanizmasını sık kullanma, aşırı dikkatliolma ve içe kapanma eğilimi olur. Otoriteye karşı gelme, depresiflik, intihar girişiminde bulunma, yeme bozuklukları ve diğer somatik belirtiler görülebilir.
Duygusal istismar sonucunda çocuk ve ergenlerde ortak olarak saldırgan davranışlar, benlik saygısında azalma, eve kapanma ve ilişkilerde problemler görülmektedir. Davranışların farklı etkilerinin olduğu, çocukların hassaslığı ve biricikliği düşünülerek davranışta bulunulmalıdır. Aynı ailede büyüyen iki kardeşe aynı davranılması, iki kardeşte her zaman aynı etkiyi yaratmayacaktır. Çocuk, duygusal istismara maruz kaldığında ilk önce kendini suçlar. Ebeveyn ilgisi ve sevgisinden mahrumiyeti, yanlış sevgi göstergelerinin sebebini kendinde arayarak bunu bir ceza aracı olarak görebilir.
Eğitimci ve ailelere öneriler
• Kitle iletişim araçları kullanılarak uzmanlar tarafından bilgilendirme yapılabilir.
• Ana-baba okulu ve evliliğe hazırlık kurslarının sayısı artırılıp herkesin katılımı sağlanabilir.
• Doğumla birlikte risk grubunda olan çocuklar belirlenerek uzman desteği sağlanabilir.
• Okul psikolojik danışmanları, çocuk istismarı konusunda öğrenci, eğitimci ve ailelere yönelik eğitimler düzenleyebilir. İhmal ve istismara uğramış çocuklara bireysel ve grupla psikolojik danışma hizmeti sunabilir.
Çocuğunuz duygusal istismara maruz kalıyorsa
• Ebeveyn olarak çocuğunuzu duygusal istismara maruz bıraktığınızı fark ettiyseniz bu süreçte etiketlemelerde bulunmayı durdurun. Sizi tetikleyen durumları not edin ve bir patlama yaşayacağınızda ortamı terk edin. Çocuğunuzdan tutumunuz için özür dileyin, bunu değiştirmek için uzmanlardan destek alın ve duygusal istismara uğramış çocuğa da profesyonel destek aldırın.
• Eşiniz duygusal istismarda bulunuyorsa çocuğunuzun ruhsal ve fiziksel sağlığını koruma cesareti gösterin.
a) Çocuğunuzu, istismar uygulayan kişi ile yalnız bırakmayın.
b) Çocuğunuza değerli olduğunu hissettirin. Onu dinleyipsaygı duyduğunuzu hissettirerek iyi bir rol model olun.
c) Akranları ile vakit geçirip arkadaşlık kurmasına olanak sağlayın.
d) ALO 183 Aile, Kadın, Çocuk, Özürlü ve Sosyal Hizmet Danışma Hattından,
e) ALO 155 Çocuk Polis Biriminden,
f) Çocuk koruma birimi ya da çocuk psikiyatrisi olan hastanelerden,
g) Psikologlardan, psikiyatristlerden, çocuk ve aile terapistlerinden yardım alabilirsiniz.
Asiye Selay Keskin
YARARLANILAN KAYNAKLAR
• Kütük, M. Ö., & Bilaç, Ö. (2017). Çocuklarda ve adölesanlarda duygusal istismar ve ihmal. Türkiye Klinikleri, 3(3), 181-187.
• Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. “Çocuk İstismarı ve İhmali”. Erişim: 30 Eylül 2022. https://sagligim.gov.tr/ruh-sagligi/cocuk-istismari-ve-ihmali.html.
• Pdr Rehberi. “Duygusal İstismar Türleri ve Etkileri”. Erişim: 30 Eylül 2022.https://www.pdrrehberi.com/duygusal-istismar-turleri-ve-etkileri.
• Milliyet. “Çocuklara Yönelik Duygusal İstismar-Duygusal Şiddet Nedir? Çocukta Duygusal İstismar Belirtileri”. Erişim: 30 Eylül 2022. https://www.milliyet.com.tr/pembenar/uzm-gelisim-psikologu-ayse-basak-erk/cocuklara-yonelik-duygusal-istismar-duygusal-siddet-nedir-cocukta-duygusal-istismar-belirtileri-2225199.